TEKNOFEST kapsamında, TÜBİTAK Bilim İnsanı Destekleme Programı Başkanlığı (BİDEB) tarafından düzenlenen 2204-C Lise Öğrencileri Kutup Araştırma Projeleri Yarışması’nda Antalya İstek Okulları’ndan Azra Ayşe Bıçakcı, Hilal Başak Demirel, Zeynep İpek Yanmaz isimli lise öğrencileri ipi göğüsledi.
Antalya’lı gençler, 2022 TEKNOFEST’te çevre duyarlılığı konusunda geliştirdikleri “meşe palamudundan biyoplastik üretimi” projesiyle dereceye girdi.
TÜBİTAK, ilk kez hayata geçirdiği bir uygulama ile Antalyalı lise öğrencilerini Antarktika’ya gönderecek. Kız öğrenciler, 7. Ulusal Antarktika Bilim Seferi heyetine katılarak, Beyaz Kıta’da projelerini test etme imkânı elde edecek.
“Kutup Okyanuslarındaki Mikroplastik Kirliliğini Önlemek İçin Yerli ve Milli Biyoplastik Materyal Üretimi” projesi ile birincilik ödülüne layık görülen öğrenciler, duygularını TÜBİTAK MAM’a anlattı.
“Kutup bölgeleri, küçüklüğümden beri ilgimi çekiyordu”
2021 yılında düzenlenen Ulusal Kutup Çalıştayı’nda yapılan sunumları dinlemenin ve orada poster sunumu yapma fırsatı elde etmenin kutuplar konusunda bir proje yapmak için kendisine ve ekip arkadaşlarına ilham olduğunu söyleyen 17 yaşındaki 4. sınıf öğrencisi Azra Ayşe Bıçakcı, “İnsan etkisinden uzak olarak bildiğimiz Kutup bölgelerinde bile plastik kirliliğinin büyük bir problem haline geldiğini fark etmek bu konuda bir proje yapmak istememize sebep oldu. Kutup bölgeleri ilgimi çekse de Antartika ve Arktik hakkında Çalıştaya katılmadan önce detaylı bilgim yoktu. Bu konuda bir proje yapmaya karar verdikten sonra daha derin bir araştırma yapıp, hem ülkemiz bilim insanları tarafından yazılan makaleleri hem de yabancı kaynakları inceledim. Kutup bölgeleri yaşadığımız ekosistemden çok farklı olmasıyla küçüklüğümden beri ilgimi çekiyordu. Bilim için öneminin farkında vardıktan sonra bu ilgim daha da arttı. Ön elemeleri geçip finallere çağırılmak ve çok değerli jüri üyeleri tarafından birinciliğe layık görülmek bizi çok onurlandırdı ve heyecanlandırdı. Ardından Samsun’da yapılan Teknofest etkinliğinde birinci ekipler arasından mülakatlarla seçilip Antarktika’ya gitme şansı kazandığımızı da öğrenince çok sevindik” dedi.
“Amacımız, kutup bölgelerinde biriken kirliliği minimuma indirmek”
Geliştirdikleri proje ile ilgili patent başvurusu aşamalarına başladıklarını aktaran Bıçakcı, “Projemizin günlük hayatta yer bularak Kutup bölgelerindeki plastik kirliliğine somut bir çözüm sunmasını hedefliyoruz. Ayrıca bu etkinliklerde kurduğumuz bağlar sayesinde ileriki yıllarda da bu ekibin içinde yer almak, farklı projeler geliştirmek ve mesleki hayatımda da bu alana yönelmek istiyorum. Yarışmaya ‘Kutup Bölgelerindeki Mikroplastik Kirliliğini Önlemek için Yerli ve Milli Biyoplastik Materyal Üretimi’ adlı projemizle başvurduk. Meşe ağacının kabuğunu ve meyvesini kullanarak kutup şartlarında özelliklerini devam ettiren, dayanıklı ve özellikle okyanus ortamında bir ay kadar bir sürede tamamen çözünen bir biyoplastik materyal sentezleyerek karakterizasyon testlerini gerçekleştirdik. Amacımız dünyanın her yerinden atılan atıkların okyanus atıkları sebebiyle kutup bölgelerinde birikerek oluşturduğu kirliliği minimuma indirmek ve kutup seferlerine giden ekiplere oradaki sıkı atık politikaları doğrultusunda bir kolaylık sağlamaktı. Ülkemizde bu alanda çalışan ve örnek alınabilecek çok fazla değerli isim var. Benim için özellikle PolReC kurucu direktörü ve TÜBİTAK MAM Kutup Araştırmaları Enstitüsü Müdürü, Profesör Doktor Burcu Özsoy çalışmaları ve başarıyla ilham verici bir isim” diye konuştu.
“Her adımımızı hassasiyetle atmamız gerekiyordu”
Ekipçe katıldıkları ve bir poster sunumu gerçekleştirdikleri 5. Ulusal Kutup Çalıştayı'nda, projelerini Prof. Dr. Burcu Özsoy başta olmak üzere önemli isimlerle paylaşma ve onların kutup çalışmaları hakkında sunumlar dinleme imkanı elde ettiklerini dile getiren 18 yaşındaki lise öğrencisi Hilal Başak ise “Aldığımız olumlu geri dönüşler ve kutup araştırmaları yönünde ilgi ve bilgilerimizin artışıyla projemizi bir ileri aşamaya taşıma ve Lise Öğrencileri Kutup Araştırma Projeleri Yarışması'na katılma kararı aldık. Yarışmaya hazırlanma basamaklarımız literatür taraması, ön çalışmalar, deney süreci şeklinde özetlenebilir. Literatür taraması sürecinde özgün bir ham madde belirlemek üzere var olan makaleleri okuduk, nişasta ve selüloz bakımından zengin olan meşe ağacı palamudunu belirledik. Ön çalışmalarda meşe ağacı palamudu temin edip Akdeniz Üniversitesi’nin laboratuvarlarında sonucunda deneyler yaptık ve kullanacağımız kimyasal prosedürleri belirledik. Muhtemelen en zorlu süreç buydu. Çünkü her adımımızı hassasiyetle atmamız gerekiyordu. En son aşamada ise numunemizi mükemmelleştirmeye ve testlerini gerçekleştirmek üzere çalıştık” diye konuştu.
“Ekosistemi korumak üzere harekete geçmek istiyordum”
Daha öncesinde Arktik ve Antarktika bölgelerindeki canlı hayatı hakkında merak ettiği konuları araştırdığını ve bununla ilgili çeşitli makaleler okuduğunu vurgulayan Başak, “Ancak bu alanda ilk kez proje ürettik. Eskiden beri birçok yönüyle doğa tahribatı beni rahatsız eden ve bir etki yaratmak üzere ilgim olan bir konuydu. Çevre bilinci kazandırmak ve ekosistemi korumak üzere harekete geçmek istiyordum, bu konular üzerine sunumlar hazırlıyordum. Projemizin çıkış noktası da dünyayı etkileyen plastik kirliliğinin, kutuplara okyanusları ve kutup bölgelerindeki biyoçeşitliliği tehdit etmesi probleminin farkındalığıydı, böylece daha kapsamlı bir konuyu kutuplar yönünde özelleştirip, bu ilgimizi projemize dökme fırsatı yakaladık” şeklinde konuştu.
“Hayal edemeyeceğim kadar güzel bir duygu”
Fikirlerine somut bir ürüne dönüştürüp, bunu çok geniş bir kitleyle paylaşabilecekleri için çok mutlu olduklarını aktaran Başak, “Ürettiğimiz materyal ile hem ülkemize hem de dünyada plastiğe alternatif bir ürün üretmek ve yarışmada elde ettiğimiz birincilik aracılığıyla hayallerimize bir adım daha yakın olmak, Antarktika’ya gidecek ekip olarak saha çalışması yapacak olmak ve materyalimizi yerinde test etme olanağı sağlamış olmak; hayal edemeyeceğim kadar güzel bir duygu. Kendim ve arkadaşlarımla gurur duyuyorum açıkçası. Başlıca hedefimiz ülkemizin 7. Antarktika Bilim Seferi’nde, ürünümüzü yerinde test etmek, bölgeden mikroplastik örnekleri alıp mümkünse literatüre kutup okyanuslarındaki mikroplastik kirliliği konusunda katkı sağlamak. Devamında ise ülkemiz kutup seferlerinde kullanılmak üzere, materyalimizin seri üretime geçmesini sağlamak. Uzun vadede de ürünümüzü çok daha geniş sektörlerde kullanılmak üzere yaymak” ifadelerini kullandı.
“Çalışmamız, bu yönüyle özgün ve literatür de ilk niteliği taşımakta”
Yarışmaya katıldıkları projenin faydaları hakkında bilgi veren Başak, “‘Kutup Okyanuslarındaki Mikroplastik Kirliliğini Önlemek Üzere Yerli ve Milli Biyoplastik Materyal Üretimi’ isimli projemizle yarışmaya katıldık. Geleneksel plastikler doğada 450 yıl gibi uzun bir sürede çözünürken, ürettiğimiz biyoplastik 45 gün gibi kısa bir sürede çözünebilir olup, doğaya ve canlı hayatına hiçbir şekilde zarar vermemektedir. Günümüzde, literatürdeki biyoplastik ürünlerin birçoğu mısır nişastası gibi sürdürülebilir olmayan ham maddelerden elde edilmekte. Biz ise atık statüsünde bulunan, maliyeti çok daha düşük ve ülkemizde yaygınca bulunan meşe ağacı palamudunun meyvesinden elde ettiğimiz nişasta ve kabuğundan elde ettiğimiz selüloz ile doğa-dostu, sürdürülebilir ve maliyeti düşük bir biyoplastik materyal sentezledik. Aynı zamanda çalışmamız, bu yönüyle özgün ve literatür de ilk niteliği taşımakta. Ayrıca market poşetlerinden 20 kat daha dayanıklı. Açıkçası bu alana ve alandaki isimlere, proje çalışmaları sırasınca hâkim olduğumuzu söyleyebilirim. Bu süreçte de ülkemizde kutup araştırmaları dendiğinde akla gelen ve örnek alabileceğim ilk isim Kutup Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Burcu Özsoy olur. Samimiyeti, tevazuu ve işine bağlılığıyla çok özel bir insan. Bu alanda sayısız başarı elde etmiş bir insan olarak süreç boyunca bizimle kurduğu samimi ilgi ve iletişim kendisine yakınlık hissetmemi sağladı” ifadelerine yer verdi.
“Önceden yapılan çalışmaları inceleyerek eksiklerini analiz ettik”
Yarışma sürecinde ilk olarak mikroplastiklerin Kutup bölgesine ve bölgedeki canlılara etkileri üzerinde araştırmalar ve literatür taramaları gerçekleştirdiklerini söyleyen 17 yaşındaki lise öğrencisi Zeynep İpek Yanmaz da “Bir biyoplastik materyal üretmeye karar verdiğimizde önceden yapılan çalışmaları inceleyerek eksiklerini analiz ettik. Sentezlediğimiz biyoplastik materyalin sürdürülebilir olmasına özen gösterdik. Laboratuvar ortamında ilk sentezimizi gerçekleştirmek bizim için zor bir aşamaydı. 5. Ulusal Kutup Bilimleri Çalıştayı’na Kutuplardaki ‘Mikroplastik Kirliliği’ temalı poster sunumumuzla katılmıştık. Daha sonrasında 2204-C Lise Öğrencileri Kutup Araştırma Projeleri Yarışması ve TÜBİTAK MAM Kutup Araştırma Enstitüsü’nün düzenlediği etkinlikler sayesinde daha fazla bilgi edinme şansımız oldu. Kutup bölgelerine giden bilim insanlarının tecrübelerinden faydalandık. Bu alana ilgim olduğunu okulumuzdaki Bilimsel Düşünme Kulübü sayesinde ve danışman öğretmenimizin destekleriyle fark ettim” dedi.
“Türkiye tarafından bölgeye gönderilecek ilk lise öğrencileri olmak gurur verici”
Yarışmada birinci olduklarını öğrendikleri zaman hissettikleri duygulardan da bahseden Yanmaz, “7. Ulusal Antarktika Bilim Seferi’ne katılma hakkı kazandığım için çok mutluyum. Projemizle yola çıkarken böyle bir fırsat elde edebileceğimizi bilmiyorduk ve aslında bizim için de şaşırtıcı oldu. Türkiye tarafından bölgeye gönderilecek ilk lise öğrencileri olmak gurur verici. Üniversite sürecinde de yine TÜBİTAK bünyesinde projelerimize devam etmeyi hedefliyoruz. İleriki dönemlerde ise Ulusal Arktik ve Antarktika Bilim Seferlerine bir bilim insanı olarak katılmak hayallerimden birisi. Prof. Dr. Burcu Özsoy, kutup bölgelerinde yürüttüğü çalışmalar ve ülkemizde kutup bilinci aşılama konusunda örnek aldığım bir isim. İklim değişikliği konusunda yapmış olduğu çalışmalar nedeniyle kendime yakın hissettiğim bir bilim insanı” diye konuştu.
